Corona Virüs Yansımaları - 14 Mart 2020

Coronavirüs:

Coronavirüs, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de insan sağlığını ve sosyal hayatı olduğu gibi ekonomik hayatı da derinden etkilemektedir. Çalışma hayatına etkileri kapsamında, iş hukuku ve iş sağlığı ve güvenliği kapsamında bazı yansımaları da söz konusu olacaktır.

Virüs sebebiyle karşılaşılabilecek hallerden bazıları şunlardır:

1-      İşyerinde virüsün bulaşıcı etkisi sebebiyle hızlı yayılma ihtimali,

2-      İşyerinde çalışanların rapor alması, izne çıkarılması, idari izin, ücretsiz izin ya da uzaktan çalışma yöntemlerinin kullanılması,

3-      İşyerinde çalışma sürelerini önemli ölçüde azaltacak hallerin ortaya çıkması ve kısa çalışma ödeneği,

4-      İş sağlığı ve güvenliği yönünden tedbir alma, bilgilendirme yükümlülüklerinin artması,

5-      İşyerinde oluşan korku sebebiyle iş motivasyonunda azalış ve stres düzeylerinin artması,

6-      Sektörel etkilerin artması (mal ve hizmet üretiminin azalması ya da durması) ve iş hacimlerinde düşüş sonrası, fazla çalışmaların azaltılması, esnek çalışma biçimlerinin kullanılması, fesih (geçerli ya da zorlayıcı sebep) gibi işletmesel kararların uygulanması,

7-      İş seyahatleri sonucu virüs bulaşması halinde olayın iş kazası sayılması vb.

İşletmelerde ortaya çıkabilecek durumlar ve alternatifler:

1-  Sağlığı ve Güvenliği Kapsamı:

·         Virüsün işyerinde ya da işle ilgili olarak gerçekleşecek seyahat gibi işyeri dışında geçen ancak çalışma süresinden sayılabilecek hallerde ortaya çıkması halinde iş kazası sayılması:

Henüz coronavirüs ile ilgili emsal bir karar olmayıp, H1N1 virüsü sonrası vefatın iş kazası olarak Yargıtay tarafından değerlendirilmesi, coronavirus için de emsal teşkil etmektedir.

“Somut olayda, tır şoförü olan davacı murisinin 26.11.2009 tarihinde davalı işveren tarafından Ukrayna’ya sefere gönderildiği,11.12.2009 tarihinde Türkiye’ye giriş yaptığı, Adli Tıp Kurumu raporunda, H1N1 virüsünün kuluçka süresinin 1-4 gün arasında değiştiği, murisin 13.12.2009 tarihli hastaneye başvurusunda belirttiği şikayetlerin hastalığın başlangıç belirtileri olduğu taktirde hastalığın bulaşmasının bu tarihten 1-4 gün öncesinde gerçekleşmiş olacağının bildirildiği, buna göre davacı murisinin, işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle Ukrayna’ya yapılan sefer sırasında bulaştığı yukarıda belirtilen rapor kapsamından anlaşılan H1N1 virüsüne bağlı olarak, daha sonra meydana gelen ölümünün iş kazası olarak kabul edilmesi gerektiği açıktır.” YARGITAY 21. HUKUK DAİRESİ Esas Numarası: 2018/5018 Karar Numarası: 2019/2931 Karar Tarihi: 15.04.2019.

·         İşverenin yükümlülüğü: İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Bu yükümlülük, ortaya çıkabilecek her türlü riske karşı işverenin tedbir alma zorunluluğunu içermektedir.

“İşveren, gözetme borcu gereği, çalıştırdığı işçileri, iş yerinde meydana gelen tehlikelerden korumak, onların yaşam, bedensel ve ruhsal sağlık bütünlüklerini korumak için iş yerinde teknik ve tıbbi önlemler dahil olmak üzere bilimsel ve teknolojik gelişmelerin gerekli kıldığı tüm önlemleri almak zorundadır.” YARGITAY 21. HUKUK DAİRESİ Esas Numarası: 2018/5185 Karar Numarası: 2016/4174 Karar Tarihi: 24.03.2016.

Bu sebeple işyerinde fiilen çalışma varsa, iş sağlığı ve güvenliği yönünden iş güvenliği uzmanı ve hekimlerin rehberliğinde tedbirlerin alınması gerekmektedir. Bu tedbirler genel olarak, işyerinin dezenfekte edilmesi, lavabolarda kolonya, kağıt havlu gibi ürünlerin bulunması, işyerinin çeşitli bölmelerine anti bakteriyel jel benzeri ürünleri yerleştirilmesi, çalışanların özellikle el temizliğini sağlamaları için uyarıcı görsellerin yerleştirilmesi, işyeri hekimlerinin düzenli aralıklarla duyurular yapması ve çalışanlarla birebir temasa geçmesi, biyometrik parmak okuma sistemi varsa bu sistemin iptali ya da sürekli olarak temizlenmesi, işyerlerinin ilaçlanması, çalışma sistemi uygunsa işyerinde eldiven ve maske kullanımının özendirilmesi ve işverence bunların dağıtılması, özellikle yurtdışı seyahatler ya da toplu taşımalardaki riskin belirlenmesi, yurtdışı seyahati yapan çalışanların 14 gün süreyle işyerinde çalıştırılmaması (izin, uzaktan çalışma vb. sistemler), öksürme, hapşırma, soğuk algınlığı gibi halsizlik, sürekli yorgunluk vb. belirtileri hisseden çalışanların işyeri hekimine sevki, toplu eğitimlerin yapılması, yurtdışına çıkacaklar için riskli ülkelerin belirtilmesi ve seyahat yapılmamasının önerilmesi vb. uygulamalardır.

·         İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun Toplanması ve Etkin Rol Alması ile Risk Değerlendirmesi Yapılması: İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun, işyerindeki risk ve çalışma sisteminin dikkate alarak, virüs ve etkilerinin değerlendirmesi ve işyerinde alınacak tedbirlerin belirlenmesi gerekmektedir. Ayrıca risk değerlendirmesinin yapılması ve tedbirler, riskli alan, bölüm ve grupların belirlenmesi gerekmektedir.

Bu sebeple İSG Kurulunun olağanüstü toplanmasını önermekteyiz.

·   Bilgilendirme ve Duyurma: İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürdürülebilmesi amacıyla işveren, çalışanları ve çalışan temsilcilerini işyerinin özelliklerini de dikkate alarak çalışanları bilgilendirmekle yükümlüdür. Bu sebeple coranavirüs hakkında çalışanların tehlike ve alınacak tedbirler/öneriler konusunda bilgilendirilmesi gerekmektedir.

·        

Tetkik ve Muayene: İşyeri hekimi tarafından çalışanların sağlık durumları hakkında bilgi alınması, virüs semptomları karşısında işyeri hekimi tarafından belirti gösteren çalışanlar için tedbir geliştirilmesi, belirti riski maddeleri oluşturulması (soğuk algınlığı benzeri şikayetler, yorgunluk, ateş belirtileri vb.), risk grubunun belirlenmesi önemlidir. Çalışanların vücut ısılarının ölçülmesi de bu yöntemlerden biridir. Bu kapsamda işlem işyeri hekimi tarafından gerçekleştirilmeyecekse, Kişisel Verilerin Korunması Kanunu kapsamında açık rıza ile yapılması gerekmektedir.

·         Yurtdışı Seyahati Yapan Çalışanlar: Seyahat sonrası çalışanların sağlığını gözetme yükümlülüğü gereği, 14 gün süreyle, uzaktan çalışma, yıllık izin ya da çalışan tarafından istirahat raporu alınması gibi süreçlerin izlenerek, bu süreyle işyerinde fiilen söz konusu çalışanın bulunmaması sağlanmalıdır. Tekrar işbaşı yapmasında ise muhakkak işyeri hekimi muayenesi ve akabinde onayı gerekecektir.

·         Uzaktan Çalışma Sistemi: İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür. Bu sebeple uzaktan çalışma yapacak kişilere, uzaktan eğitim sistemleriyle de olsa, bilgilendirmek ve eğitim vermek amaçlı iş sağlığı ve güvenliği uzman ve hekimlerin uzaktan çalışmada dikkat edilmesi gereken hususlar temelinde eğitim vermesini önermekteyiz. Bu eğitimde özellikle, uzakta çalışma sırasında iş sürelerinde meydana gelen kazaların iş kazası sayılacağı ve muhakkak işverene bildirilmesi gerektiği vurgulanmalıdır. Ayrıca, bu eğitim kapsamında evde çalışma sisteminin planlanması, çalışma ortamının aralıklarla havalandırılması, doğalgaz, elektrik kaçağı gibi durumların kontrolü gibi konularda bilgilendirme yapılması gerekmektedir.

2-      İş Hukuku Yönünden Uygulama

·         Virüsün ekonomik hayata olumsuz etkisi kuşkusuzdur. Özellikle işyerinde mal ve hizmet üretiminin bu sebebe dayanarak düşmesi hali öncelikli konu olmaktadır.

a.       Telafi Çalışması: İşyerinde meydana gelen mal veya hizmet üretiminin düşmesi (örneğin hammaddenin Çin’den gelmesi; virüs korkusu sebebiyle AVM’ lerdeki müşteri sayısının düşmesine bağlı perakende sektörünün satışlarının ve işlerinin düşmesi, toplu etkinliklerin önemli sürelerle ertelenmesi sebebiyle gişe personellerinin çalışamaması, seyahat edenlerin azalması sonucu turist sayısında belirgin düşüş ve turizm sektörünün zarara uğraması vb) sonucu işgücü ihtiyacının ortaya çıkmaması ya da önemli ölçüde azalması halinde işveren iki ay içinde çalışılmayan süreler için telafi çalışması yaptırabilir. Burada önemli olan telafi çalışmasının ilan edilmesidir. Ayrıca Telafi çalışmaları, günlük en çok çalışma süresini aşmamak koşulu ile günde üç saatten fazla olamaz. Tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz.

b.      Denkleştirme: Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözlhttps://www.bigstockphoto.com/tr/saved/downloaded-images/eşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir. Bu süre turizm sektörü için dört; diğer sektörler için iki aydır. Toplu sözleşme ile belirlenmişse, bu süreler ikişer ay arttırılabilmektedir. İş hacminin düşmesine bağlı olarak günlük 11 saatin ve gece 7,5 saatin (turizm, özel güvenlik ve sağlık sektör hariç) aşılmaması şartıyla denkleştirme yoluyla söz konusu sürelerde bazı haftalar eksik bazı haftalar fazla çalışılması yoluyla ortalama çalışma süresi hesabı yapılabilir. Bunun için çalışanın muhakkak sözleşme ya da eki bir belge ile onayı ile işverence ilan edilmesi gerekir.

c.       İzin ve Esnek Çalışma Sistemleri ile Fesih: Eğer işyerindeki iş hacmi düşmüşse, çalışanların iş görme edimlerini yerine getirme imkanları azalmışsa, bu durumda söz konusu dönemler için bir kadro çalışması yapılarak, özellikle fazla yıllık izni bulunan çalışanlar izne çıkarılabilir. Eğer işyerinde iş tamamen durmuşsa, tüm çalışanlar için toplu izin mekanizması devreye sokulabilir. Ya da bu mekanizma belli departman ya da gruplar için yapılabilir. Yine yıllık izin hakkı olmayan çalışanlar için çalışanların onayıyla ücretsiz izin mekanizması da uygulanabilir. Son olarak işverence ücretli idari izin ilan edilebilir. İdari ücretli izin en maliyetli yöntem olacaktır.

İzin mekanizmalarının kullanılmasından sonra, iş hacminin düşmesinden kaynaklı çalışma süresi azalmak zorunda kalan çalışanlar için, aynı ya da benzer işte bir başka çalışanın fazla çalışması varsa, o fazla çalışma azaltılarak iş kaydırma ya da paylaşım gerçekleştirilebilir.

Bu yöntem sonrası, halen çalışma imkanı oluşmuyorsa (izin mekanizmalarının tüketilmesi, ücretsiz izin teklif edilmesi, fazla çalışmaların sona erdirilmesi, kısa çalışma, telafi çalışması imkanı vb tüketildikten sonra) çalışanlara esaslı değişiklik kapsamında imkan varsa kısmi süreli istihdam gibi esnek çalışma sistemleri teklif edilmelidir.

Eğer bu çalışan tarafından kabul edilmiyor ya da işyerince bu işin niteliği kısmi çalışmaya uygun değilse, feshin son çare olması ilkesi gereği, objektif esasa dayanarak (kıdem, başarı, disiplin vb) çalışanların sözleşmesi geçerli sebeple feshedilebilecektir. Bu fesih işyeri ve işletmesel gereklere dayanacaktır.

d.      Kısa Çalışma:

Üç ayı geçmemek üzere genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması hallerinde işyerinde uygulanan çalışma süresinin, işyerinin tamamında veya bir bölümünde geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılmasını veya süreklilik koşulu aranmaksızın en az dört hafta süreyle faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması halinde kısa çalışma uygulanabilmektedir.

Tanımdan da görüleceği üzere zorlayıcı sebepler temel hal olarak gösterilmiştir. Zorlayıcı sebep, İşverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine imkân bulunmayan, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumları ya da deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik gibi durumları ifade etmektedir. Virüs sebebiyle bu çalışma süresinin en az 1/3 oranında azalması ve bu azalmanın 4 hafta süreyle sürecek olması durumunda 3 ayı aşmamak üzere (Cumhurbaşkanı kararıyla 6 aya uzayabilir) kısa çalışma ödeneği ödenebilmektedir. Günlük kısa çalışma ödeneği; sigortalının son 12 aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının %60’ıdır. Bu şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği miktarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının %150’sini geçemez.

Kimler Faydalanabilir?

İşverenin kısa çalışma talebinin iş müfettişlerince yapılacak inceleme sonucu uygun bulunması,

İşçinin kısa çalışmanın başladığı tarihte, çalışma süreleri ve işsizlik sigortası primi ödeme gün sayısı bakımından işsizlik ödeneğine hak kazanmış olması (Kısa çalışmanın başladığı tarihten önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olanlardan son üç yıl içinde en az 600 gün süreyle işsizlik sigortası primi ödemiş olanlar),

İş müfettişlerince yapılacak inceleme sonucu kısa çalışmaya katılacaklar listesinde işçinin bilgilerinin bulunması gerekmektedir.

·         Mal veya Hizmet Üretiminin Tamamen Durması: 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25 inci maddesinin (III) numaralı bendinde işçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması halinde işverenin derhal fesih hakkının olduğu belirtilmiştir. Yani işçiyi çalışmaktan alıkoyan nedenler işçinin çevresinde meydana gelmelidir. İşyerinden kaynaklanan ve çalışmayı önleyen nedenler bu kapsama girmez. İşyerinden kaynaklanan nedenler bu madde kapsamında zorlayıcı neden sayılmaz.

İşçiyi çalışmaktan alıkoyan nedenler, işçinin çevresinde meydana gelmelidir. İşyerinden kaynaklanan ve çalışmayı önleyen nedenler bu madde kapsamına girmez. Örneğin işyerinin kapatılması zorlayıcı neden sayılmaz (Yargıtay 9. HD. 25.4.2008 gün 2007/16205 E, 2008/10253 K.). Ancak, sel, kar, deprem gibi doğal olaylar nedeniyle ulaşımın kesilmesi, salgın hastalık sebebiyle karantina uygulaması gibi durumlar zorlayıcı nedenlerdir.

İşyerinden kaynaklanan zorlayıcı nedenler ise değinilen madde kapsamında olmayıp, aynı Kanun'un 24/III maddesinde düzenlendiği üzere işçiye derhal fesih hakkı veren nedenlerdir.

Bu sebeple hammadde ya da işin üretilmesinde farklı kaynak alternatifi söz konusu ise, mal veya hizmet üretiminin tamamen durması, zorlayıcı sebebe örnek oluşturmazken bu durumda geçerli sebeple fesih seçeneği söz konusu olacaktır.

·         Alternatif Yöntemler:

a.       Uzaktan Çalışma:

Coronavirüsün bulaşma hızı ve yöntemleri dikkate alındığında, bazı firmalar tarafından uzaktan çalışma uygulandığı görülmektedir. Uzaktan çalışma, yaşanılan süreç dikkate alındığında, iş sağlığı ve güvenliği yönünden alınabilecek en iyi tedbirlerden biri olarak görünmektedir. Uzaktan çalışma alt yapısının uygun olması ve işin sürekliliğinin sağlanabilecek olması halinde, yöntemin uygulanmasını önermekteyiz. Bu noktada dikkat edilmesini önerdiğimiz hususlar ise aşağıdaki gibidir:

1-      Uzaktan çalışma sisteminin işverence ikinci bir duyuruya ya da belli bir tarihe kadar yapılacağının açıkça deklare edilmesi,

2-      İş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanın bilgilendirilmesi, gerekli eğitimin verilmesi, sağlık gözetiminin sağlanması ve sağlanan ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerinin alınması,

3-      Söz konusu uzaktan çalışma süresinde işverence uygulamanın tek taraflı sona erdirilebileceği ve işyerine çalışanların çağrılabileceğini, bu dönemde zorunlu olmadıkça seyahat edilmemesi gerektiğinin açıkça belirtilmesi,

4-      İş sağlığı ve güvenliği yönünden, çalışanların online bir sistemle işyeri hekimi ile görüşebilmesinin sağlanması ve işyeri hekim ve uzman vasıtasıyla bilgilendirmelerin ve tedbirlerin aktarımının sağlanması.

b.      Farklı Tedbirler:

1-      Yurtdışı seyahatinden dönen personellerin, yıllık izin kullanımı ya da 14 günlük rapor kullanımı,

2-      İşyerinin sürekli olarak temizlenmesi, anti-bakteriyel jellerin işyerinde yaygın ve sık aralıklarla yerleştirilmesi ve kullanımının özendirilmesi,

3-      Çalışanların işyeri hekimi vasıtasıyla ateş ölçümü, virüs etkilerine dair beyan testine tabi tutulmaları, risk görülmeleri halinde yıllık izin uygulaması, uzaktan çalışma ya da üst sağlık kuruluşlarına sevkinin (risk görülmesi hali) uygulanması,

4-      Risk gruplarının (engelli, yaşlı, gebe-emziren gibi) uzaktan çalışmalarının sağlanması,

5-      Maske ve eldiven dağıtımı, özellikle biyometrik giriş sağlayan işyerlerinde sistemin geçici olarak devredışı bırakılması ya da mutlaka sıklıkla temizliğinin sağlanmasıdır.

Coronavirüs hakkında alınabilecek diğer sağlık tedbirlerine bültenimiz ekinden ulaşabilirsiniz.

Saygılarımızla

Dr. Eray Karagöz

Consulta-İş ve Sosyal Güvenlik Mevzuatı Danışmanlık Hizmetleri A.Ş.

infososyalguvenlik@consulta.com.tr